Wczasy nad morzem - wczasynadmorzem.info

Herb Kaszubski

21 maja 2012r.

HERB KASZUB Jest nim Gryf — mityczne zwierzę, pół lwa i pół drapieżnego ptaka. Ma orlą głowę, dziób, skrzydła i szpony, łapy zaś, tułów i ogon — lwa. Tego uskrzydlonego lwa stworzyła wyobraźnia starożytnych ludów. Skąd się wiedzie jego rodowód, dokładnie nie wiadomo. Mitologia grecka mówi o gryfie jako o opiekunie podziemnych skarbów Apollina, które znajdują się w krainie Hiperborejów — może w Etiopii, może w Indiach, a może w Scytii, rozciągającej się olbrzymimi stepami na północ od Morza Czarnego... W pracach pisarzy starożytnych i wczesnośredniowiecznych gryfy strzegą gór złota, a śmiałków, którzy próbują się tam zbliżyć, porywają wraz z końmi. Ludzie starożytnego wschodu widzieli gryfa jeszcze potężniejszym: potrafił on porwać nawet słonia lub też stoczyć jednocześnie walkę z dziesię- cioma lwami lub stu osłami. W najczęściej wspominanej jako ojczyzna gryfów Scytii walczyli z nimi naciągacze kusz, pragnący zdobyć bajeczne skarby. Starożytni kuli wizerunki gryfa w kamieniu, zdobili jego malowidłami świątynie i pałace. Najdawniejsze wyobrażenia plastyczne pi dzą z Mezopotamii i Egiptu. 155 Jako bohater literacki występuje gryf już w najstarszym eposie naszej cywilizacji, w sumeryjskim „Gilga-meszu". Ma tutaj postać częściowo ludzką, „a skrzydła jego sępie, jak szpon orła jego paznokcie..." W średniowieczu pojawia się W heraldyce europejskiej. Być może gryfy, orły i lwy przybyły do Europy wraz z pierwszymi rycerzami wypraw krzyżowych. Początkowo widnieją jako znaki na chorągwiach, a przechodząc z ojca na syna stają się herbami rodu. Może właśnie w ten sposób, z Bliskiego Wschodu przez Europę, trafił gryf na Pomorze. Na Pomorzu zachodnim pojawia się najwcześniej na pieczęciach książęcych. Na przełomie XII i XIII stulecia jest już herbem księstwa zachodniopo- Ryszarda Stryjca TA&łusz, noiJ>vm Pt . .igrMI 156 morskiego. W różnych odmianach występuje również w pieczęciach i herbach miast. Szczeciński gryf książęcy nie nosi korony, zwrócony jest w lewo, ogon ma zadarty w kształcie litery S. Jest czerwony, w srebrnym polu. A gryf kaszubski? Historycznie rzecz biorąc, sprawa gryfa na dzisiejszych Kaszubach bardziej jest skomplikowana. Książęta gdańsko-pomorscy bowiem (patrz pod K) nigdy nie pieczętowali się gryfem — z jednym wyjątkiem: Sambora II, księcia tczewskiego, a stryja Mściwoja II, ostatniego władcy tej dynastii. Mściwoj pod koniec swego panowania, a więc w drugiej połowie XIII stulecia, nosił na tarczy orła, co symbolizuje niewątpliwie jego związki z Piastowiczami wielkopolskimi. Natomiast gryf z pieczęci Sambora tczewskiego przeniósł się do pieczęci i herbu miasta Tczewa, również jedynego na Pomorzu Gdańskim, które pieczętuje się gryfem. Jeśli chodzi o gryfa w herbie Kartuz, to historia o wiele późniejsza, bo... dwudziestowieczna, powstała z inspiracji pisarza Aleksandra Majkowskiego (patrz pod M). Jako godło Pomorza Gdańskiego pojawria się gryf dopiero po pokoju toruńskim, gdy województwo pomorskie przyjmuje go za herb. Jest to gryf bez korony, czerwony, w białym polu. Podobnie druga Rzeczypospolita, międzywojenna, utrzymała ten herb dla województwa pomorskiego. Ten gryf miał jednak, w przeciwieństwie do szczecińskiego, ogon zwinięty między nogami. I to go zbliżało do „tradycyjnej" wersji kaszubskiego gryfa, czarnego w złotym polu. Skąd się ta tradycja kaszubska wzięła, skoro książęta gdańsko-pomorscy gryfem się nie pieczętowali? W połowie XIII stulecia w tytulaturze książąt zachodniopomorskich pojawia się nazwa księstwa kaszubskiego. Trudno ustalić, jakie ono zajmowało terytorium i czy w ogóle istniało. W każdym razie, rzecz jasna, nie należy łączyć tego pojęcia z terytorium dzisiejszych Kaszub lub z ówczesnym księstwem gdańsko-pomorskim. Nazwa „Kaszuby" znana była bowiem w średniowieczu w całym pasie przymorskim od dolnej Łaby po kraje bałto--słowiańskie, występując jednocześnie jako nazwa kraju, ludzi, obszaru administracyjnego, jako przydomek wreszcie. Otóż temu to bliżej nie określonemu „księstwu kaszubskiemu" dokumenty przypisują godło czarnego gryfa w złotym polu. Wiadomo przy tym, że czarnym gryfem, a więc takim, jaki tradycja kaszubska przywykła uważać za swój znak szczepowy, posługiwali się książęta wołogoscy. Ostatecznie uznał go za godło Kaszub i utrwalił w świadomości regionalnej A-leksander Majkowski. Dzięki jego działalności gryf stał się symbolem dla działaczy, pisarzy, dla wszystkich patriotów kaszubskich — symbolem walki z zaborcą, własnej dumnej przeszłości i przynależności. Pod koniec pierwszego roku wydawania pisma „Gryf" (patrz pod G), a więc w roku 1909, jego twórca i redaktor, Majkowski pisał: „Bracia Kaszubi, bądźcie sobą! Nie rzućcie swego sztandaru, pod którym kruszył niegdyś Świętopełk żelazne hufce krzyżackie, ale wznieście go wysoko i zawieście go wśród chwalebnych znaków innych szczepów polskich, aby widniał Czarny Gryf na piersiach Białego Orła!" Symbolikę tę w czasie okupacji przyjął ruch oporu na Kaszubach (patrz „GRYF POMORSKI"). Dziś całe Pomorze posługuje się gryfem jako symbolem działalności regionalnej i motywem orna-mentacyjnym wydawnictw, stowarzyszeń i instytucji. Znajdziemy gryfa na modelu odznaki „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej", co go niejako o-ficjalnie sankcjonuje jako godło Pomorza Gdańskiego.