Wczasy nad morzem - wczasynadmorzem.info

Wojna europejska na Pomorzu

16 lipiec 2013r.

Wojna europejska dotknęła w r. 1914 tylko wschod-nie krańce województwa. W sierpniu 1914 uległ zniszczeniu należący wówczas do Mazur Pruskich powiat działdowski wraz z_ Działdowem, gdy był chwilowo zajęty przez Rosjan przed pierwszą bitwą mazurską. Bitwa ta ocaliła Prusy Zachodnie °d :nwazji, gdyż w końcu sierpnia 1914 miał sztab niemiecki Projekt cofnięcia się na linję Wisły, wydając ziemię chełmińską na zniszczenie, wydano już nawet rozkaz zatopienia Żuław w delcie Wisły aby skrócić linję obronną. Z miast Prus Zachodnich pojawili się Rosjanie na krótko jedynie w Lidzbarku. !'»waterujące wówczas po wsiach i miastach ziemi chełmińskiej Wojska niemieckie dały się dobrze we znaki polskiej ludności Miejscowej, rabując i rekwirując co wpadło pod rękę, i niszcząc polskie dwory i pałace jak np. pałac Narzymskich w Jabłonowie. Traktat wersalski przyznał Polsce teren obecnego województwa, które obejmuje obszar trzech piątych dawnych Prus Zachodnich, o 15.334 km*. Przy Niemcach pozostały powiaty elbląski, wschodnia część malborskiego, sztumski, suski, człuchowski, wałecki, zachodnia część złotowskiego, oraz część kwidzyńskiego na prawym brzegu Wisły. Z powiatów gdańskiego, nizinnego i wyżynnego, i zachodniej części malborskiego utworzono terytorjum wolnego miasta Gdańska mające 1952 km2 powierzchni i 354.000 ludności. Wedle pierwotnego projektu traktatu pokojowego, przedłożonego Niemcom 7 maja 1919 r. granica Polski miała sięgać dalej na zachód obejmując całą linję z Piły do Chojnic, a nawej polskie gminy powiatów bytowskiego i malborskiego. Objęcie kraju przez armję polską pod wodzą gen. Hallera nastąpiło w ciągu trzech tygodni od 19 stycznia (zajęcie Torunia) do 10 lutego 1920 (symboliczne zaślubiny z morzem w Pucku), wśród ogromnych uroczystości w każdej miejscowości i niesłychanego entuzjazmu polskiej ludności. W kilku powiatach na prawym brzegu Wisły zarządzono 11 lipca 1920 plebiscyt, skutkiem którego kilka gmin na prawym brzegu Wisły w powiecie kwidzyńskim, zostało dodatkowo przyłączonych do Polski. W połowie sierpnia 1920 pojawiły się w województwie pomorskiem na prawym brzegu Wisły rosyjskie hordy, kiedy bolszewicy okrążając Warszawę zdołali dojść aż pod Kowalewo koło Torunia, witani tu i ówdzie wywieszaniem sztandarów przez miejscowych Niemców. Skutkiem klęski pod Warszawą po kilku dniach zniknęli jeszcze szybciej niż przyszli, staczając w odwrocie szereg utarczek z wojskiem pol-skiem. Trzyletnie rządy polskie wystarczyły, aby kraj samorzutnie odzyskał charakter polski, (p. tablica na str. 20). Gdy odpłynęły rzesze niemieckiego wojska i urzędników, a w ich miejsce przyszły polskie wojska i urzędy, nawet najbardziej napo-zór zniemczone miasta, jak Toruń i Grudziądz, gdzie do niedawna wcale nie było polskich szyldów, a polski język rzadko słyszało się na ulicach, szybko odzyskały charakter miast polskich. Przy ostatnich wyborach sejmowych 5 listopada 1922 otrzymali Niemcy w niemieckich do niedawna Tczewie, Wejherowie i Nowem tylko 257« głosów, w Grudziądzu 16°/o głosów, w Chełmie 9% głosów, w Toruniu 10% głosów, a w Chojnicach 30°/o głosów. Świadczy to o daleko posuniętej poloni-zacji miast. W najdalej na północ wysuniętych powiatach otrzymali: wejherowskim Polacy 13.087 (89%), Niemcy 1616 (11%), w puckim Polacy 8696 (82%), Niemcy 1933 (18%) głosów. Ogólnie Pomorze na 14 posłów wybrało tylko jednego Niemca, na polskie listy padło 283.810 gł. (84%), niemieckie 53.032 gł. (16%). W poszczególnych okręgach rozdzielają się te głosy jak następuje: w toruńskim 103.058 (88%), pol. 14.777 (12%) niem.; w grudziądzkim 78.662 (76%) pol., 25.309 (24»/o) niem.; w tczewskim 102.090 (89%) pol., 12.94, (11%) niem. Rząd polski rozpoczął szereg inwestycyj, w szczególności budowę kilku nowych linji kolejowych (Gdynia-Ko-koszki 1921, Puck-Hela 1922, Puck-Krokowo 1922) oraz budowę portu w Gdyni. X. Zestawienia chronologiczne. Dla ułatwienia orjentacji w szczegółowej części przewodnika podajemy poniżej daty panowania kolejnych władzców ziem dzisiejszego województwa pomorskiego od początku epoki historycznej. Królowie i książęta Dolscy: Mieczysław I (962—995), Bolesław Chrobry (995—1025, Mieczysław II (1025—34), Kazimierz I Odnowiciel (1034—58), Bolesław II Śmiały (1058—79), Władysław I Herman (1079—1102), Bolesław III Krzywousty (1102—39'. Książęta pomorscy: Świętopełk I (1110—48), Subisław I (1148—78), Sambor I (1178—1207), Subisław II (1207—1216), Mestwin I (1216—20), Świętopełk II Wielki (1220 66), równocześnie panują Sambor II w Tczewie i Racibor w Białogrodzie, Mestwin II (1266-94). . Królowie polscy: Przemysław II (1294—96), Władysław Łokietek (1296 1300), Wacław II (1300—5), Wacław III (1305—6), powtórnie Władysław Łokietek do r. 1308. Wielcy mistrze krzyżaccy (od czasu zawojowania Pomorza): Żygryd v. Feuchtwangen (1303 — 10), Karol Beffart von Trier (1311 24), Werner v. Orseln (1324 -30), ks. Luter z Brunswiku (1331—35*, burgrabia Dietrich v. flltenburg (1335—41), Ludoll Konig (1342 45), Henryk Dusrner v. flrs-berg (1345—50), Winrich v. Knipprode (1351-82), Konrad Zollner (1382-90', Konrad Wallenrod 11391-93), Konrad Jun-gingen (1393—1407), Ulryk Jungingen (1407-1410) Henryk v. Plauen (1410—13), Michał Kiichmeister v. Sternberg (1414 -22), Paul v. Russdorf (1422-41), Konrad v. Erlichs-hausen (1441 49), Ludwik v. Erlichshauscn (1450—67). Po pokoju toruńskim Henryk Reuss v. Plauen (1468—70), Henryk v. Richtenberg (1470-77), Marcin Truchses (1477—80), Jan v. Tielen (1489- 97), ks. Fryderyk Saski (1498—1510) i margrabia Albrecht Brandenburski (1511—25'. Królowie polscy: Kazimierz Jagiellończyk (1444 - 921, Jan Olbracht (1492—1501), Aleksander (1501-5), Zygmunt Stary (1505- 48), Zygmunt August (1548—72), Henryk Walezy (1573-74), Steian Batory (1576-86), Zygmunt III! 1587 -1634), Władysław IV (1634—48), Jan Kazimierz (1648- 68\ Michał Korybut (1669 -73), Jan Sobieski (1674-96), August II (1697-1733), August III (1733—63), Stanisław August Poniatowski (1763—95). Królowie pruscy: Fryderyk II Wielki (1740 —86\ Fryderyk Wilhelm II (1786-97), Fryderyk Wilhelm III (1797—1840), Fryderyk Wilhelm IV (1840-6D, Wilhelm I (1861-88), Fryderyk III (1888), Wilhelm II (1888—1918).

wakacje, atrkacje, Historia, nad morzem, zabytki, Żuławy, Gdańsk, wakacje, zabytki, Jabłonowo