Wczasy nad morzem - wczasynadmorzem.info

Malbork, historia, zabytki

09 sierpień 2011r.

Dojazd z Gdańska licznymi pociągami bezpośrednimi lub z przesiadaniem w Tczewie. Odległość 51 km. Na miejscu noclegi w szkolnym schronisku wycieczkowym (40 miejsc) przy ul. Mazurów 1 lub w schronisku PTTK (60 miejsc) obok zamku. Posiłki w gospodach. ** Przeszłość. Zamek i miasto Malbork powstało w okolicy nazywanej za czasów staropruskich A 1 y e m. Krzyżacy po przybyciu na Pomorze (1230) i dokonaniu pierwszych podbojów, rozpoczęli budowę licznych twierdz dla obrony przed napadami buntujących się Prusów i zabezpieczenia swych posiadłości na przyszłość. Jednym z ogniw łańcucha potężnych warowni nadwiślańskich był Malbork, przekształcony od 1309 r. na stolicę państwa zakonnego. Roboty wstępne przy budowie rozpoczęto w 1272 roku. Rozbudowa pomieszczeń i umocnień trwała odtąd nieprzerwanie aż do wypędzenia Krzyżaków z zamku w 1457 roku. Mury wznoszone były rękami polskich i pruskich robotników, o czym wzmiankują skrupulatne zapiski skarbnika zakonnego. Po zwycięskiej wojnie 13-letniej, wyzwalającej Pomorze z rąk Krzyżaków — na mocy pokoju toruńskiego z 1466 r. wraca Malbork do Polski. Staje się on stolicą województwa, obejmującego 4 sąsiednie powiaty. Wszystkie budowle, odnawiane co pewien czas utrzymały się w niezmienionym nieomal stanie aż do rozbiorów w 1772 roku. Od tego czasu rozpoczęła się z polecenia Fryderyka II rozbiórka, dewastacja i przeróbki gmachów na koszary i magazyny. Zniszczono przepiękne gotyckie sklepienia, przerobiono krużganki, zamurowano wspaniałe gotyckie okna, • zwalono szczytnice i strzeliste wieżyczki. W rezultacie bezprzykładnego wandalizmu, z jednego z najpiękniejszych zamków średniowiecznych Europy pozostała jedynie ruina, zamieszkana przez nędzarzy malbor-skich. Okres niszczenia, nazwany później przez samych Niemców „ciężkim występkiem" przeciw kulturze, trwał blisko pół wieku. Od roku 1817 rozpoczyna się — do ostatnich lat przed wojną trwająca — odbudowa, podjęta głównie dla celów politycznych: odbudowany zamek miał symbolizować siłę pruską, skierowaną, w myśl założeń imperialistycznych Niemiec, na podbicie słowiańskiego Wschodu, Tutaj pełne pychy zaborcze junkierstwo czerpało natchnienie do tworzenia teorii o wyższości rasowej „Herrenvolku", gdyż tradycja przemocy i ujarzmiania żyła w stolicy — krzyżem się znaczących — zbójów zakonnych. Działania wojenne w 1945 r. uszkodziły poważnie prawie wszystkie gmachy. Do chwili obecnej naprawiono na koszt Państwa najbardziej groźne dla całości zabytków uszkodzenia i zabezpieczono cenniejsze partie murów. Zwiedzanie. Zbliżając się od strony dworca do twierdzy widzimy najbardziej na lewo, poza głęboką fosą i podwójnym pasem murów obronnych, wielki masyw budowli zwanej Wysokim Zamkiem. Jest to najstarsza część twierdzy, w niektórych dolnych partiach sięgająca XIII wieku. Brak w niej niestety najcenniejszego obiektu, jakim był piękny kościół zamkowy z wieżą wysokości 44,5 m. wkomponowany w północne skrzydło gmachu. Dalej na prawo, począwszy od kwadratowej Kleszej Wieży, ciągnie się wschodnie skrzydło Zamku Średniego. Drogą biegnącą tarasem, już w głębi twierdzy, poza podwójnym pasem fos i murów obronnych z XIV i XV w., dochodzimy do dawnej, głównej bramy wejściowej z dwoma, będącymi dziś w ruinie wieżami, po czym zwracamy się w lewo, na plac dawnego Przedzamcza. Obejmowało ono wielką przestrzeń między Nogatem a płynącym po wschodniej stronie twierdzy strumieniem, zabezpieczoną prócz tego łańcuchami murów, bastionów, strzelnic i baszt obronnych. Mieściła się tu wielka zbrojownia (którą widzimy po wschodniej stronie), magazyny gospodarcze i bojowe, odlewnia dział, budynki dla służby, stajnie i szereg innych. Wzniesiono tu również kościół, będący obecnie w ruinie. Ostrołukową bramą wejściową, przez pomost nad fosą, po przekroczeniu kilku bram zamykanych ciężkimi dębowymi drzwiami, wchodzimy na obszerny dziedziniec Zamku Średniego. Za czasów krzyżackich przeznaczenie widocznych tu gmachów przedstawiało się następująco: w północnym skrzydle, na prawo od bramy wyjściowej na Przed-zamcze, znajdowało się mieszkanie i kancelaria wielkiego komtura, zastępcy wielkiego mistrza. Za polskich czasów urzędował tu polski starosta. Całe wschodnie skrzydło przeznaczone było na pomieszczenie licznych zwykle gości zakonnych. Skrzydło to kończy się od południa małą kapliczką św. Bartłomieja. Nowy mur wskazuje, iż całe to skrzydło jest rekonstrukcją zniszczonego przez Prusaków gmachu. Na lewo od wyjścia mieściły się pokoje, w których przebywali starcy oraz chorzy zakonnicy. Budynki po zachodniej stronie dziedzińca mieściły: pierwszy od bramy łaźnię, następny studnię, w trzecim zaś było pomieszczenie dla straży. Za budyneczkami znajduje się małe podwórze, a głębiej część zachodniego skrzydła, mieszcząca olbrzymią salę refektarzową. Przedłużeniem skrzydła ku południowi jest najbardziej reprezentacyjna budowlą w kompleksie gmachów zamkowych, przeznaczona na siedzibę dla wielkich mistrzów. Fasada pałacu zachwyca pięknym układem członków architektonicznych i ładną kompozycją kamiennego i ceglanego wątku oraz wysokim artyzmem szczegółów dekoracyjnych. Od strony południowej zamyka dziedziniec potężna ściana wysokiego zamku poprzedzona fosą i fortecznym murem. Udajemy się tam niewielką bramką obok pałacu wielkiego mistrza. Po przekroczeniu jej stajemy na zwodzonym moście, z którego po lewej stronie mamy widok na olbrzymią fosę i Kieszą Wieżę, a z prawej na południową fasadę pałacu wielkiego mistrza i ciągi murów fortecznych oraz wody Nogatu. Urządzenie, które służyło do podnoszenia mostu, oglądamy za najbliższą bramą, po czym wchodzimy w małą, zamkniętą z dwu stron przestrzeń prowadzącą ku głównemu portalowi gmachu. Prawa, boczna furta prowadzi na podłużny dziedziniec, gdzie pokazywana jest — z czasów krzyżackich pochodząca — szubienica oraz ulane z brązu postacie 4 mistrzów krzyżackich. Ciekawy jest widok pięknie uformowanej, olbrzymiej zachodniej ściany zamku, ocalałej na ogół od zniszczenia w okresie przeróbek pruskich. Lewą furtką (sprzed głównego wejścia do zamku) dostać się można na bardzo ładny taras obronny, na którym obok pełnego uroku zakątka utworzonego przez zespół architektoniczny i otaczające go drzewa i krzewy znajduje się cenny pod względem artystycznym portal kaplicy św. Anny, pochodzący z pierwszej połowy XIV w. Główny portal Wysokiego Zamku wykonany jest z granitowych głazów, obwiedzionych u góry fryzem z palonej gliny o motywie liścia koniczyny. Portal mieści się w smukłej, ostrołukowej niszy, przypominającej śródziemnomorskie wzory architektoniczne. Całość pochodzi z pierwszego stadium budowy w latach 1274 — 1280. Ukośne przejście pod budynkiem, zamykane przez dębowe żelazem okute drzwi, prowadzi na dziedziniec o wymiarach 27 x 32,8 m, otoczony wieńcem gotyckich krużganków, będących rekonstrukcją z drugiej połowy XIX wieku. Na środku dziedzińca forteczna studnia głębokości 18 m przykryta dachem, z postacią pelikana na szczycie. Na parterze do obejrzenia wielka kuchnia z paleniskiem, nad którym pieczono poćwiartowane woły. Kuchnia mieści się w południowo-zachodnim narożniku dziedzińca. W południowym skrzydle znajduje się wejście do olbrzymich piwnic, w których przechowywano żywność dla konwentu. Ponurą celę więzienną nazywaną przez Niemców „W i t o 1 d", zobaczyć można w północnym skrzydle (pierwsze drzwi na prawo obok wyjścia z dziedzińca). Więziono w niej niegdyś księcia litewskiego Kiejstuta. Główne piętro. Obszerne schody w północno-zachodnim narożniku prowadzą na pierwsze piętro, gdzie zwiedzić należy przede wszystkim salę kapitulną, położoną nad portalem wejściowym w północnym skrzydle gmachu. Pierwotnie mniejsza, przebudowana została następnie w 1310 r. do obecnych rozmiarów. Zburzone przez Prusaków wspaniałe sklepienie zrekonstruowano w 1888 roku. Spoczywa ono na trzech wysmukłych kolumnach, których kapitele pokryto rzeźbami, symbolizującymi trzy niezbyt respektowane przez Krzyżaków cnoty: ubóstwo, czystość dozgonną i posłuszeństwo. Malowidła na ścianach przedstawiające główne postacie wielkich mistrzów wykonał (opierając się na zachowanych resztkach średniowiecznych) pod koniec XIX w. niemiecki malarz" H. Schaper. Sala ogrzewana była, podobnie jak i szereg innych, gorącym powietrzem uzyskiwanym przez prażenie głazów w piwnicznej części budynku. W sali kapitulnej odbywały się najważniejsze narady dotyczące spraw gospodarczych, politycznych i wewnętrznego życia Zakonu. Obradom przewodził wielki mistrz, który zasiadał na tronie koło ściany przytykającej do kościoła. Po zachodniej stronie zamku mieszczą się apartamenty dostojników: podskarbiego, komtura zamkowego i kuchmistrza. Gdanisko. W południowo-zachodnim narożniku krużganku znajduje się wejście do korytarza długości około 60 m, zakończonego ogromną wieżą ustępową, która prócz funkcji sanitarnej zabezpieczała zamek od strony miasta i Nogatu. Wieże takie nazywano „gdaniskami". Ogromne sypialnie mieszczą się w południowym i wschodnim skrzydle pierwszego piętra. Zrekonstruowano je pod koniec XIX wieku. 112 ' Złota Brama. Wschodni krużganek prowadzi do mieszczącego się w południowej ścianie kościoła NMPanny wspaniałego portalu, pochodzącego z pierwszych lat budowy zamku, a więc z końca XIII w. Od złotej farby okrywającej liczne, dużej wartości rzeźby otrzymał portal nazwę „Złotej Bramy". Zalicza się ona do cenniejszych zabytków sztuki gotyckiej Pomorza. Drugie piętro. Prowadzą nań wąskie strome schodki w południowym skrzydle gmachu. Na zwiedzenie zasługuje wielka, siedmiokolumnowa sala, która służyła jako codzienny refektarz konwentu. Obok niej znajduje się mniejsza, częściowo zniszczona, tzw. salą rycerska — miejsce wypoczynku i zabaw po zajęciach dziennych. Pałac wielkiego mistrza. Opuściwszy Wysoki Zamek zwiedzamy na zakończenie najcenniejszy obiekt malborski — pałac, w którym mieszkali wielcy mistrzowie znaku krzyżackiego. Pałac składa się z dwu kondygnacji piwnic, parteru (gdzie mieściła się kiedyś kancelaria państwa zakonnego) i paradnego piętra. Gmach zbudowano w XIV wieku, a zakończenie robót nastąpiło w okresie największego rozkwitu potęgi Zakonu. (1393 — 1398). Pałac należy do rzadkich arcydzieł gotyckiej sztuki architektonicznej. Do wnętrza udajemy się przez wejście koło wysuniętej na dziedziniec kapliczki pałacowej. Na górę prowadzą szerokie schody kończące się w obszernym hallu, z którego długi korytarz przykryty ładnym krzyżowym sklepieniem z końca XIV w., wiedzie do najpiękniejszej sali pałacu, letniego refektarza wielkiego mistrza. Przez ostatnie drzwi na lewo wchodzimy do sali o wymiarach 14x14x9.9 m. Wspaniałe sklepienie refektarza wsparte jest na jednej kolumnie z polerowanego granitu. Trzy ściany wypełnione są dwoma rzędami okien, przy czwartej znajduje się kominek i otwór z ławą, na której stawiano potrawy podawane z kuchni. Nad okapem kominka tkwi kamienna kula dzia-* łowa pochodząca z czasów oblężenia Malborka przez Władysława Jagiełłę w 1410 roku. W sali tej odbywały się uroczyste przyjęcia najdostojniejszych gości Zakonu. Sąsiednia, podobna kształtem lecz znacznie mniejsza sala, służyła jako zimowy refektarz, a dalsza jako pracownia wielkiego mistrza. Naprzeciw niej, po drugiej stronie hallu nieduże drzwi prowadzące do prywatnego mieszkania wielkich mistrzów, nad którymi zachował się herb mistrzów von Jungingen. Wśród kilku komnat najciekawsza jest mała izdebka, z zachowaną polichromią z ok. 1400 roku, dzieło znanego jedynie z imienia mistrza Piotra. Starsze malowidła, pochodzące z 1324 — 1330 roku, znajdują się na ścianach kapliczki pałacowej. Z ostatniej, podłużnej komnaty wąskie schody prowadzą do ogromnej sali na parterze, w której urządzano huczne biesiady z okazji odniesionych zwycięstw lub podczas ważniejszych uroczystości zakonnych . Sala ta, zwana wielkim refektarzem, jest prawdziwą perłą gotyckiej architektury. Wymiary jej wynoszą ok. 30 x 15 x 9 m. Zbudowano ją w latach 1318 — 1324. Olbrzymie sklepienie o powierzchni 450 m2 spoczywa na 3 smukłych granitowych kolumnach, których kapitele posiadają stare rzeźby z XIV w. Z każdego kapitelu wystrzela ku górze wiązka 24 żeber, dzielących sklepienie na iSdnakowej wielkości części, dzięki czemu uzyskana została zadziwiająca rytmiczność podziału przestrzeni. Zbiegające się ku ścianom żebra obejmują kamienne wsporniki pokryte rzeźbą. Wspaniałość tego sklepienia, prawie w całości zachowanego, czyni z sali zabytek, jakich niewiele można znaleźć w Europie. Ze zworników zachował się tylko jeden, przedstawiający wykutą w gotlandzkim wapieniu „Ucieczkę do Egiptu". Zabytkowy również, choć zeszpecony nieudolną konserwacją pruską, jest obraz nad drzwiami z 1324'— 30 roku. Brzydkie malowidła na ścianach (z XX w.) przedstawiają m. in. rzeź bezbronnych Prusów przez zakutych w stal krzyżackich zbirów. Zwiedzeniem zbrojowni mieszczącej się na parterze północnego skrzydła Średniego Zamku kończymy wędrówkę po wnętrzu twierdzy malborskiej. Przechadzka wzdłuż Nogatu pozwala nam poznać imponujące zachodnie fasady gmachów, stanowiące prawdziwe •arcydzieła średniowiecznego budownictwa. Ze starego Malborka, który powstał równocześnie z zamkiem, zachował się jedynie piękny gotycki ratusz z XIV — XV wieku i kościół św. Jana z XV wieku oraz dwie bramy obronne: Garncarska i Mariacka. Wszystkie natomiast domy stały się pastwą pożaru w 1945 roku. Nowe miasto nie posiada godniejszych uwagi budowli. Z obiektów przemysłowych zasługuje na zwiedzenie duża cukrownia i roszarnia lnu, powiązane gospodarczo z rolniczym terenem powiatu malborskiego.