Wczasy nad morzem - wczasynadmorzem.info

Jan z Kolna

21 maj 2012r.

JAN Z KOLNA „Żeglarz wsławiony na morzach północy budował (...) swój wielki korab wypraw-ny..." Pamiętacie? To oczywiście Żeromski w Wietrze od morza. Postać Jana z Kolna, półlegendarnego żeglarza, który na dwadzieścia lat przed Kolumbem miał odkryć ląd amerykański, frapowała już niejedno pisarskie pióro. Szczupłość danych historycznych, dotyczących zarówno rodowodu, jak i rzeczywistych odkryć Scolnusa daje tym większe pole inwencji badacza i literata. Dotychczas wywodzono Jana za przykładem Joachima Lelewela — z miasteczka Kolno na pograniczu Mazowsza i Prus. Do spopularyzowania opinii, że gniazda rodzinnego tego znakomitego odkrywcy i żeglarza należy raczej szukać na północnych ziemiach Polski, przyczynił się poeta kaszubski H. Derdowski (patrz pod D), pisząc o nim żartobliwie: kaszubizuje słynnego żeglarza, przyjmując za jego gniazdo rodzinne wieś Kielno w powiecie wejherowskim, która w średniowieczu nazywała się Kolno i była pod koniec XV stulecia własnością znanej gdańskiej patrycju-szowskiej rodziny Ferberów. Dawni historiografowie, między innymi Georg Horn w dziele Ulyssea... (Leyde 1671) wspomniał, że Polak Jan Scolnus w służbie Chrystiana I odkrył cieśninę Anian i ziemię Labrador: „Joh. Scolnus, Polonus, auspiciis Regis Daniae, fretum Anian et Ter-ram Labradoris detexit. A. 1476". Podobnie Francois Bel-leforest w swojej Histoire u-nwerselle du monde... (1570) nazywa Jana Polakiem (Polo-nais) jak również C. Wyte-fliet w dziele Descriptionis Ptolomaicae augmentum... (1597). Fenikowski wiąże te dane z przejściem kilku kaprów gdańskich po wojnie trzynastoletniej na służbę króla Danii i każe Janowi pójść tą drogą. Naukowcy nie chcą się zgodzić ani na pochodzenie Jana, ani na historyczność jego odkrycia. Na przykład Bolesław Olszewicz w pracy O Janie z Kolna domniemanym polskim I Jaś z Kielna świętego tędżim beł wiarusem. Co w Ameryce bywół jesz przed Kolumbusem I tak liczne rozmnożę! w nij kaszubsczie plemnię, Że tu drugą ju móme obiecaną zemnię... Do opinii tej nawiązał również Leon Roppel w widowisku Żeglarz „Złocistego Słońca", a po nim Franciszek Fenikowski w swojej opowieści o Scolnusie Pierścień z łabędziem. Fenikowski poprzedniku Kolumba (Warszawa 1933) twierdził, że Jan był Norwegiem lub Duńczykiem, nazywał się Scolvus (Scolv, Skolp), a wyprawa jego z roku 1476 dotarła nie dalej niż do Grenlandii. A kończy dwoma odnogami na 1